Υποκειμενική και Αντικειμενική Πραγματικότητα: Βλέπουμε Όλοι τον Ίδιο Κόσμο;

Στη φιλοσοφία, εδώ και αιώνες, υπάρχει ένα έντονο και διαρκές debate σχετικά με τη φύση της πραγματικότητας. Το κεντρικό ερώτημα είναι απλό, αλλά βαθιά υπαρξιακό:

Ζούμε όλοι στην ίδια, κοινή πραγματικότητα ή μήπως η αντίληψή μας για τον κόσμο είναι μοναδικά δική μας;

Με άλλα λόγια, υπάρχει ένα αντικειμενικό σύμπαν που όλοι βιώνουμε με τον ίδιο τρόπο, ή μήπως ο καθένας ζει μέσα στο δικό του υποκειμενικό σύμπαν, όπου η εμπειρία είναι απόλυτα προσωπική και αμετάφραστη;

Τι Διαχωρίζει την Υποκειμενική από την Αντικειμενική Πραγματικότητα;

Η βασική διαφορά έγκειται στην πηγή και την φύση της εμπειρίας και της γνώσης:

• Αντικειμενική Πραγματικότητα: Αναφέρεται σε ό,τι υπάρχει ανεξάρτητα από την ανθρώπινη συνείδηση, τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα ή την ατομική αντίληψη. Είναι αυτό που είναι, είτε το παρατηρούμε είτε όχι. Οι νόμοι της Φυσικής, για παράδειγμα, θεωρούνται συνήθως μέρος της αντικειμενικής πραγματικότητας.

  • Παράδειγμα: Η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο, ανεξάρτητα από το τι πιστεύει κάποιος.

• Υποκειμενική Πραγματικότητα: Αναφέρεται στον τρόπο που κάθε άτομο βιώνει και ερμηνεύει τον κόσμο. Είναι η ατομική συνειδητή εμπειρία (γνωστή και ως qualia), η οποία είναι μοναδική για τον καθένα.

  • Παράδειγμα: Το πώς αισθάνεται κάποιος το χρώμα κόκκινο ή τον πόνο.

Το Κλασικό Παράδειγμα: Πως είναι να είσαι μια Νυχτερίδα;

Για να κατανοήσουμε βαθύτερα τον υποκειμενισμό, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το κλασικό φιλοσοφικό πείραμα σκέψης του Thomas Nagel από το 1974, με τίτλο: "Τι Συμβαίνει να Είσαι μια Νυχτερίδα;" .

Η Νυχτερίδα είναι ένα θηλαστικό που, σε αντίθεση με τον άνθρωπο, βασίζεται στον ηχοεντοπισμό (σόναρ) ως κύριο τρόπο αντίληψης του κόσμου.

1. Η Ανθρώπινη Προσομοίωση: Ενώ είναι δυνατόν να φανταστούμε πως θα ήταν να πετάξουμε, να πλοηγηθούμε με σόναρ, να κρεμαστούμε ανάποδα και να τρώμε έντομα, η εμπειρία ΔΕΝ θα είναι ποτέ ίδια με αυτήν της Νυχτερίδας. Ακόμα και αν είχαμε εμφυτευμένες συσκευές σόναρ, εμείς θα ερμηνεύαμε τα δεδομένα του σόναρ μέσω του ανθρώπινου νευρικού μας συστήματος και της ανθρώπινης συνείδησής μας.

2. Η Βιωματική Διαφορά (Qualia): Η νυχτερίδα έχει μια μοναδική, συνειδητή εμπειρία του "πώς αισθάνεται" να είσαι νυχτερίδα – τα δικά της qualia (οι υποκειμενικές ποιότητες της εμπειρίας). Αυτή η εσωτερική αίσθηση είναι απροσπέλαστη για τον ανθρώπινο νου. Ακόμα και αν μεταμορφωνόμασταν βιολογικά, το μυαλό μας δεν θα ήταν «συνδεδεμένο» με αυτή την ικανότητα, όπως θα ήταν ενός οργανισμού που γεννήθηκε έτσι. Θα βιώναμε τη συμπεριφορά της νυχτερίδας, αλλά όχι τη νοοτροπία ή την πραγματικότητά της.

Συμπέρασμα: Η δική μας διανοητική δραστηριότητα και η συνειδητή μας εμπειρία είναι το μοναδικό αναμφισβήτητο γεγονός της ύπαρξής μας. Κάθε άτομο ξέρει μόνο πώς είναι να είναι Ο ΕΑΥΤΟΣ ΤΟΥ. Αυτό είναι το πεδίο του Υποκειμενισμού.

Είναι Εφικτή η Αντικειμενική Αντίληψη;

Σύμφωνα με αυτή τη φιλοσοφική θέση, η απόλυτη αντικειμενικότητα στην αντίληψη ΔΕΝ είναι εφικτή για τους ανθρώπους, και ενδεχομένως για κάθε συνειδητό ον.

Η αντικειμενικότητα απαιτεί μια αμερόληπτη, μη-υποκειμενική κατάσταση αντίληψης. Ωστόσο, κάθε αντίληψη φιλτράρεται αναγκαστικά μέσω:

1. Των Αισθητηρίων Οργάνων: Η όραση, η ακοή, η αφή κ.λπ. «χτίζουν» την πραγματικότητα με έναν συγκεκριμένο τρόπο.

2. Του Νευρικού Συστήματος: Ο τρόπος που επεξεργάζεται τις πληροφορίες ο εγκέφαλος.

3. Της Εμπειρίας και της Γλώσσας: Οι προηγούμενες εμπειρίες μας και οι έννοιες που χρησιμοποιούμε χρωματίζουν αυτό που βλέπουμε.

Δηλαδή, οι άνθρωποι είμαστε εκ των προτέρων περιορισμένοι στην υποκειμενική εμπειρία. Μπορούμε να προσπαθούμε να είμαστε πιο αντικειμενικοί (π.χ. μέσω της επιστημονικής μεθόδου), αλλά ποτέ δεν μπορούμε να ξεφύγουμε τελείως από τον υποκειμενικό φακό της συνείδησής μας.

Συμπεράσματα:

Η δική μας διανοητική δραστηριότητα είναι το μόνο αναμφισβήτητο γεγονός της ύπαρξής μας.

Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας μας ξέρει μόνο πώς είναι να είναι ο ΕΑΥΤΟΣ ΤΟΥ.

Η αντικειμενικότητα, από την άλλη, είναι ένας στόχος που προσπαθούμε να αγγίξουμε, αλλά ποτέ δεν μπορούμε να κατακτήσουμε απόλυτα.

Όπως το παράδειγμα της νυχτερίδας δείχνει, δεν μπορούμε ποτέ να βιώσουμε πλήρως την εμπειρία ενός άλλου όντος.

Μπορούμε μόνο να τη φανταστούμε, χρησιμοποιώντας τη δική μας, περιορισμένη υποκειμενική συνείδηση.

Ίσως, λοιπόν, η αλήθεια να βρίσκεται κάπου στη μέση:

Υπάρχει ένας κοινός κόσμος, αλλά κάθε ένας από εμάς τον ζει μέσα από το μοναδικό φίλτρο της δικής του συνείδησης.